Zrealizowano z sukcesem kolejne działanie Projektu „Pozytywnie do akcji. Wzmacnianie odporności psychicznej młodych strażaków/Positive to action. Strengthening the mental toughness of young firefighters”. 

Spotkanie tym razem odbyło się w malowniczych i pięknych Włoszech. Uczestnicy Projektu brali udział w merytorycznych działaniach, a także mieli okazję do zgłębienia kultury włoskiej w szerokim tego słowa znaczeniu. 

W dniu 11 lutego 2025 roku we Florencji, w siedzibie Komendy Wojewódzkiej Państwowej Straży Pożarnej odbyła się międzynarodowa konferencja „Pozytywnie do akcji – wzmocnienie odporności psychicznej młodych strażaków”. 

W wydarzeniu uczestniczyli uczniowie szkół pożarniczych, przedstawiciele straży pożarnej, psycholodzy, instruktorzy zawodu i nauczyciele akademiccy z Polski, Czech oraz Włoch, a także eksperci zajmujący się psychologią pracy w służbach ratowniczych. Celem spotkania była wymiana doświadczeń i omówienie metod wsparcia psychologicznego strażaków, którzy na co dzień zmagają się z ogromnym stresem i traumatycznymi przeżyciami.

Konferencja otwarta została przez Pana Luigi Gentiluomo, Komendanta Wojewódzkiego PSP we Florencji, gospodarza wydarzenia.  

Komendant Luigi Gentiluomo  przedstawił kompleksową strukturę wsparcia psychologicznego funkcjonującą w ramach włoskiej państwowej straży pożarnej, podkreślając istnienie wyspecjalizowanego Departamenru o nazwie „Direzione Centrale per la Salute” (Centralna Dyrekcja ds. Zdrowia). Ta centralna dyrekcja pełni kluczową rolę w koordynowaniu działań zarówno psychologicznych, jak i medycznych, skierowanych do strażaków. Jej zadaniem jest zapewnienie holistycznej opieki zdrowotnej, uwzględniającej specyficzne wyzwania związane z ich służbą.

Komendant Luigi Gentiluomo zwrócił szczególną uwagę na znaczenie strategicznej współpracy z Włoskim Czerwonym Krzyżem. Ta partnerska relacja wykracza poza doraźną pomoc psychologiczną udzielaną podczas trwania interwencji kryzysowych. Włoski Czerwony Krzyż aktywnie angażuje się w zapewnienie wsparcia psychologicznego w codziennej pracy strażaków, oferując im narzędzia i zasoby do radzenia sobie ze stresem zawodowym, traumatycznymi doświadczeniami i innymi obciążeniami psychicznymi, które mogą wynikać z ich służby. Ta ciągła dostępność wsparcia ma kluczowe znaczenie dla budowania długotrwałej odporności psychicznej wśród strażaków. Stąd podpisano strategiczne Porozumienie o stałej współpracy między w/w podmiotami. 

Współpraca z Czerwonym Krzyżem wzmacnia system wsparcia psychologicznego włoskiej straży pożarnej, tworząc sieć bezpieczeństwa, która obejmuje zarówno specjalistyczne jednostki wewnątrz formacji, jak i zewnętrzną, ale zintegrowaną pomoc humanitarną. Takie podejście systemowe pokazuje, jak poważnie włoska straż pożarna traktuje kwestię zdrowia psychicznego swoich funkcjonariuszy, uznając je za integralną część ich gotowości operacyjnej i dobrostanu.

Następnie głos zabrała Prezes Fundacji Ponad Granicami, Pani Małgorzata Wencowska. Podkreśliła z mocą, jak fundamentalne znaczenie ma budowanie odporności psychicznej strażaków w kontekście międzynarodowym. Zaznaczyła, że w obliczu coraz częstszych i bardziej złożonych katastrof transgranicznych, zdolność strażaków do efektywnej współpracy ponad podziałami narodowymi jest absolutnie kluczowa. Jednakże, aby ta współpraca była prawdziwie skuteczna, nie można pominąć aspektu psychologicznego.

Pani Prezes Wencowska argumentowała, że budowanie odporności psychicznej w wymiarze międzynarodowym wykracza poza indywidualne przygotowanie każdego strażaka. Obejmuje ono również rozwijanie wspólnych strategii radzenia sobie ze stresem i traumą, które mogą dotknąć zespoły ratownicze działające w międzynarodowym środowisku. Podkreśliła, że wymiana doświadczeń i know-how w zakresie wsparcia psychologicznego między różnymi krajami pozwala na identyfikację najlepszych praktyk i adaptowanie ich do specyficznych realiów pracy w międzynarodowych misjach.

Zwróciła uwagę na fakt, że strażacy uczestniczący w akcjach zagranicznych często mierzą się z dodatkowymi obciążeniami psychicznymi, takimi jak bariery językowe i kulturowe, oddalenie od rodziny i znajomego środowiska, a także ekspozycja na różnorodne i często bardziej ekstremalne scenariusze katastrof. Dlatego też, budowanie odporności psychicznej w kontekście międzynarodowym wymaga uwzględnienia tych specyficznych wyzwań i przygotowania strażaków nie tylko do technicznych aspektów ratownictwa, ale również do radzenia sobie z psychologicznymi konsekwencjami pracy w tak wymagającym środowisku. Pani Prezes Wencowska zaakcentowała, że inwestycja w odporność psychiczną strażaków na poziomie międzynarodowym to również inwestycja w skuteczniejszą i bardziej humanitarną pomoc ofiarom katastrof na całym świecie.

W swoim wystąpieniu Pani Katarzyna Bartyńska, polska psycholog, strażak i ratownik medyczny, rzuciła światło na złożoną problematykę wpływu ekstremalnych doświadczeń na psychikę strażaków. Z niezwykłą klarownością wyjaśniła mechanizm nakładania się wspomnień traumatycznych na bieżące przeżycia. Opisała, jak wcześniejsze, często nieprzepracowane emocjonalnie interwencje mogą rezonować i potęgować stres w obliczu nowych, podobnych zdarzeń.

Jako ilustrację tego zjawiska, Pani Bartyńska przywołała konkretny przykład interwencji podczas katastrofy budowlanej. Podkreśliła, że napięcie emocjonalne, jakiego doświadczali wówczas strażacy, było spotęgowane przez wspomnienia innej, głośno komentowanej w mediach, podobnej tragedii, która głęboko wstrząsnęła opinią publiczną. To „echo” przeszłości intensyfikowało stres i obciążenie psychiczne ratowników na miejscu akcji.

W dalszej części swojego wystąpienia, Pani Bartyńska zaakcentowała nieocenioną rolę obecności psychologa na miejscu zdarzenia. Podkreśliła, że natychmiastowe wsparcie psychologiczne jest kluczowe nie tylko dla samych ratowników, którzy mierzą się z ogromnym stresem i potencjalną traumą, ale również dla rodzin ofiar, pogrążonych w rozpaczy i potrzebujących profesjonalnej pomocy w tych najtrudniejszych chwilach. Jej słowa uwypukliły konieczność systemowego zapewnienia wsparcia psychologicznego na wszystkich etapach interwencji kryzysowej, zarówno dla służb ratowniczych, jak i dla osób dotkniętych tragedią.

Mauricio Maleci – strażak, dziennikarz, wykładowaca ademicki, ekspert ds bezpieczeństwa, Cavaliere della Repubblica Italiana – przedstawił szczegółową relację z interwencji „Operazione Augusta 2016”, która odbyła się w bazie marynarki wojennej w Melilli w lipcu 2016 roku. Operacja dotyczyła wydobywania ciał ofiar tragicznej katastrofy w żegludze morskiej, a dokładnie zatonięcia staku z kikuset uchodzciami, którzy za wszelką cenę starali się przedostac do Europy. Statek zatonął u wybrzezy Libii ponad rok przezd akcją Augusta 2016. Zatem z góry było pewne, ze to nie akcja ratujaca zycie, ale akcja wydobycia ciał. Wystąpienie Pana Maleci rzuciło światło na ekstremalne warunki, w jakich pracowali ratownicy, podkreślając, że w tak krytycznych okolicznościach wsparcie psychologiczne stanowiło absolutną konieczność na każdym etapie operacji.

Maleci zaznaczył, że od pierwszych godzin akcji zadysponowano systematyczne rozmowy z psychologami oraz ciągłą obserwację zachowania ratowników. Taka proaktywna postawa miała na celu wczesne identyfikowanie oznak stresu pourazowego i zapewnienie bieżącego wsparcia emocjonalnego.

Kluczowym elementem strategii zarządzania stresem w tak długotrwałej i obciążającej psychicznie operacji okazał się rotacyjny system pracy. Dzięki niemu strażacy mieli możliwość regularnego odpoczynku i odsunięcia się od bezpośredniego kontaktu z traumatycznymi scenami, co w znacznym stopniu przyczyniło się do utrzymania ich stabilności emocjonalnej i pozwoliło uniknąć poważnych, długoterminowych konsekwencji psychicznych.

Co istotne, wsparcie psychologiczne nie zakończyło się wraz z zakończeniem misji. Mauricio Maleci podkreślił, że strażacy mieli zapewnioną możliwość stałego kontaktu z psychologami również po powrocie do służby. To ciągłe wsparcie miało na celu monitorowanie ich stanu psychicznego, pomoc w przepracowaniu trudnych doświadczeń i zapobieganie wystąpieniu zespołu stresu pourazowego (PTSD). Jego relacja uwypukliła holistyczne podejście do dbałości o zdrowie psychiczne ratowników w ekstremalnych sytuacjach, od momentu rozpoczęcia akcji aż po jej zakończenie i powrót do normalnej służby.

Paolo Bernardini, strażak, psycholog, wykładowca akademicki, instruktor, autor wielu autorskich szkolen z dziedziny zdrowia psychicznego strażaków, podzielił się z uczestnikami niezwykle poruszającym przykładem z własnej praktyki. Opisał dramatyczną interwencję, w której zespół strażaków z narażeniem życia usiłował wydobyć ofiarę z poważnego wypadku samochodowego. Wstrząsającym elementem tej sytuacji był fakt, że w trakcie akcji ratunkowej strażacy nie mieli świadomości, iż osobą uwięzioną w samochodzie jest ich bliski kolegai  przyjaciel, członek ich zespołu ratowniczego. Dopiero po zakończeniu heroicznych działań, ratownicy odkryli, iż we wraku samochodu jest ich kolega – strażak, który niestety nie przeżył wypadku.  To odkrycie podwójnie spotegowało traumatyczne przeżycie.

Bernardini podkreślił, jak kluczowe w takich momentach jest natychmiastowe wsparcie psychologiczne. W opisanym przypadku, po zakończeniu akcji, przeprowadzono tak zwany defusing – krótką, zorganizowaną sesję uwalniania emocji. Celem tego interwencyjnego spotkania było umożliwienie ratownikom podzielenia się swoimi uczuciami, reakcjami i myślami, które nagromadziły się podczas ekstremalnie stresującego wydarzenia. Defusing stworzył bezpieczną przestrzeń, w której mogli oni wyrazić swój szok, smutek i inne intensywne emocje, co z kolei ułatwiło im wstępne przepracowanie traumy i zmniejszyło ryzyko długotrwałych negatywnych skutków psychologicznych.

Następnie, głos zabrała Eleonora Romanini, psycholog specjalizująca się w tematyce traumy i rezyliencji. Jej wystąpienie skupiło się na naukowych fundamentach psychologii strażaków. Przedstawiła szczegółowo objawy zespołu stresu pourazowego (PTSD), wyjaśniając mechanizmy jego powstawania i różne formy manifestacji. Co istotne, omówiła również oparte na dowodach naukowych metody radzenia sobie z traumą i zapobiegania jej negatywnym konsekwencjom. Eleonora Romanini z naciskiem podkreśliła, że skuteczne zarządzanie stresem, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i organizacyjnym, oraz zapewnienie odpowiedniej, profesjonalnej opieki psychologicznej, stanowią absolutnie kluczowe elementy dla długoterminowego zdrowia psychicznego strażaków, umożliwiając im efektywne wykonywanie swojej niezwykle wymagającej i narażonej na traumatyczne doświadczenia służby.

Pani Romanini w swoim wystąpieniu przybliżyła również uczestnikom metodę EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing), czyli Desensytyzacji i Przetwarzania za Pomocą Ruchów Gałek Ocznych. Wyjaśniła, że jest to forma psychoterapii, która pierwotnie została opracowana w celu leczenia zespołu stresu pourazowego (PTSD), ale z czasem jej zastosowanie rozszerzyło się na inne problemy, takie jak lęki, depresja czy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne, często mające swoje korzenie w traumatycznych doświadczeniach.

EMDR opiera się na założeniu, iż traumatyczne wspomnienia mogą być „zamrożone” w mózgu, powodując ciągłe poczucie zagrożenia i wywołując różne nieprzyjemne objawy. Metoda ta ma na celu przetworzenie tych wspomnień w sposób adaptacyjny, tak aby nie wywoływały już tak silnych negatywnych emocji i reakcji fizjologicznych. Psycholożka wyjaśniła, że podczas sesji EMDR pacjent koncentruje się na traumatycznym wspomnieniu, jednocześnie śledząc wzrokiem ruchy palca terapeuty lub inne formy bilateralnej stymulacji (np. dźwięki naprzemiennie w uszach, dotyk). Ta dwustronna stymulacja ma za zadanie aktywować naturalne mechanizmy przetwarzania informacji w mózgu. Podkreśliła, że w trakcie sesji pacjent może doświadczać różnych myśli, uczuć i doznań cielesnych, a zadaniem terapeuty jest bezpieczne przeprowadzenie go przez ten proces. Celem jest zmniejszenie intensywności negatywnych emocji związanych z traumatycznym wspomnieniem i zmiana negatywnych przekonań na bardziej adaptacyjne. Pani Romanini zaznaczyła, że EMDR jest podejściem ustrukturyzowanym, składającym się z kilku faz, które obejmują m.in. zebranie wywiadu, przygotowanie pacjenta, ocenę wspomnienia docelowego, właściwe przetwarzanie wspomnienia za pomocą bilateralnej stymulacji, instalację pozytywnych przekonań oraz sprawdzenie efektów terapii. Podkreśliła, że skuteczność EMDR w leczeniu traumy została potwierdzona w licznych badaniach naukowych, a największym jej plusem jest to, że charakteryzuje się bardzo szybkim działaniem. Już po 2-3 sesjach, pacjenci odczuwają zmiany w swoim funkcjonowaniu.

Serena Cavallini, psycholog Włoskiego Czerwonego Krzyża, w swoim wystąpieniu szczegółowo opisała konkretną i owocną współpracę między tą kluczową instytucją humanitarną a włoską strażą pożarną. Podkreśliła, że partnerstwo to opiera się na wzajemnym zrozumieniu specyfiki pracy obu organizacji oraz na wspólnym celu, jakim jest niesienie pomocy osobom w sytuacjach kryzysowych i wzmacnianie odporności psychicznej strażaków, a także i społeczności poszkodowanej w zdarzeniach. 

Wyjaśniła, że współpraca ta przybiera różne formy. Podczas akcji ratowniczych, zwłaszcza tych o dużej skali i złożoności, psychologowie i wolontariusze Włoskiego Czerwonego Krzyża są często obecni na miejscu zdarzenia, działając w skoordynowany sposób z zespołami straży pożarnej. Ich rola obejmuje zapewnienie natychmiastowego wsparcia psychologicznego ofiarom katastrof, ich rodzinom oraz samym ratownikom. Serena Cavallini podkreśliła, że obecność psychologów Czerwonego Krzyża pomaga w łagodzeniu ostrego stresu, stabilizacji emocjonalnej i zapobieganiu długoterminowym skutkom traumy.

Ponadto, współpraca wykracza poza doraźną pomoc w sytuacjach kryzysowych. Cavallini opowiedziała o wspólnych programach szkoleniowych i warsztatach, które Włoski Czerwony Krzyż prowadzi dla strażaków. Celem tych inicjatyw jest zwiększenie świadomości na temat psychologicznych aspektów pracy ratowniczej, nauczanie technik radzenia sobie ze stresem i budowania odporności psychicznej, a także doskonalenie umiejętności komunikacji z osobami poszkodowanymi i ich bliskimi.

Serena Cavallini zaznaczyła, że Włoski Czerwony Krzyż wnosi do współpracy swoje unikalne kompetencje w zakresie pomocy humanitarnej, wsparcia psychospołecznego i pracy z wolontariuszami, co doskonale komplementuje profesjonalizm i specjalistyczne umiejętności strażaków. Podkreśliła, że celem współpracy jest zbudowanie trwałego partnerstwa opartego na zaufaniu i wzajemnym szacunku, co z kolei przyczynia się do zwiększenia efektywności działań ratowniczych i poprawy jakości wsparcia udzielanego osobom dotkniętym nieszczęściami. Wspomniała również o wspólnych inicjatywach edukacyjnych skierowanych do strażaków, mających na celu podniesienie świadomości na temat bezpieczeństwa i gotowości na sytuacje kryzysowe.

Daniel Cinowiec, ratownik medyczny z bogatym doświadczeniem praktycznym oraz nauczyciel akademicki, w swoim wystąpieniu skupił się na kluczowym aspekcie pracy strażaków – budowaniu odporności psychicznej. Z perspektywy osoby łączącej wiedzę medyczną z realiami służby ratowniczej, przedstawił złożoność wyzwań psychologicznych, z jakimi mierzą się strażacy na co dzień.

Podkreślił, że specyfika ich pracy, charakteryzująca się narażeniem na traumatyczne sceny, kontakt z cierpieniem i śmiercią, a także ciągła gotowość do działania w warunkach ekstremalnego stresu, wymaga szczególnej dbałości o ich kondycję psychiczną. W swoim wystąpieniu omówił konkretne strategie i mechanizmy, które mogą wspierać strażaków w budowaniu tej tak niezbędnej odporności.

Daniel Cinowiec odniósł się do znaczenia wczesnego wsparcia psychologicznego po traumatycznych interwencjach, technik radzenia sobie ze stresem, roli szkoleń z zakresu psychologii kryzysu oraz budowania silnych relacji w zespole jako czynnika ochronnego. Jego wystąpienie, oparte na wiedzy teoretycznej i praktycznym doświadczeniu ratownika medycznego, miało na celu uwrażliwienie uczestników na wagę problematyki zdrowia psychicznego w służbach ratowniczych i zainspirowanie do wdrażania skutecznych rozwiązań w tym obszarze.

Konferencja stanowiła ważne forum wymiany wiedzy i doświadczeń w kluczowym obszarze psychologii pracy w straży pożarnej. Podczas intensywnych sesji i paneli dyskusyjnych poruszono szerokie spektrum zagadnień, od teoretycznych podstaw stresu pourazowego i mechanizmów radzenia sobie z traumą, po praktyczne aspekty wdrażania systemów wsparcia psychologicznego w jednostkach straży pożarnej. Eksperci, psychologowie, strażacy i ratownicy medyczni dzielili się swoją wiedzą i perspektywami, tworząc bogate i interdyscyplinarne środowisko do dyskusji.

Szczególną uwagę poświęcono konkretnym przypadkom interwencji, które unaoczniły nieocenioną rolę wsparcia psychologicznego w sytuacjach kryzysowych. Prezentowane analizy dotyczyły zarówno nagłych i traumatycznych zdarzeń, jak i długotrwałego wpływu stresu zawodowego na psychikę strażaków. Omówiono strategie interwencji psychologicznych stosowane na miejscu akcji, formy wsparcia udzielanego ratownikom i ofiarom, a także długoterminową opiekę psychologiczną mającą na celu zapobieganie zespołowi stresu pourazowego i wspomaganie powrotu do normalnego funkcjonowania. Te konkretne przykłady z praktyki ratowniczej stanowiły cenne ilustracje teoretycznych koncepcji i podkreśliły realny wpływ psychologicznego wsparcia na efektywność działań i dobrostan zaangażowanych osób.

Zwieńczeniem konferencji było mocne podkreślenie przez wszystkich uczestników fundamentalnej potrzeby dalszej, zacieśnionej współpracy między służbami ratowniczymi w różnych krajach. Uczestnicy wyrazili jednomyślne przekonanie, że tematyka wsparcia psychologicznego dla strażaków jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną, która wymaga ciągłego pogłębiania wiedzy i wymiany najlepszych praktyk. Zgodzono się, że kolejne międzynarodowe spotkania, fora i platformy wymiany będą nieocenioną okazją do dalszego dzielenia się specjalistyczną wiedzą, nowymi metodami interwencji oraz doświadczeniami z różnych systemów ratowniczych. Podkreślono, że transgraniczna współpraca w tej dziedzinie przyczyni się do podniesienia standardów opieki psychologicznej dla strażaków na całym świecie, co przełoży się na ich większą odporność, skuteczność i ostatecznie – na lepszą pomoc osobom potrzebującym.